Kueʹssǩeâllʼjemvuõtt

Säʹmmlai dommvuuʹdest kueʹssǩeâllʼjemvuõtt miârkkšââvv turismmtååim da jooʹttimieʹri meettʼtummuž da vaaldšummuž nuʹtt, što õutstõõzz jälstemrääuh, äʹššeemrääuh, virskstõõttâmrääuh da pueʹrrvââjjmõš seilla. Tõn veäkka vueiʹtet ainsmâʹtted, što turismm ij ääʹnest leigga jiânnai pääiklaž kääzzkõõzzid, jieʹllempirrõõzz, kulttuuräʹrbbpaaiʹǩid leʹbe äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid, da što pääiklažõutstõõzz argg da âsttäiʹǧǧ vuäiʹtte juätkkjed jeätteemtaa.

Mõõntõõllâmtääʹzz õuddmiârk kueʹssǩeâllʼjemvuõđ čõõđ viikkmõõžžâst:

• turiisti piâssmõõžž tiõttum vuuʹdid (õuddm. pikalõspääiʹǩ, pââʹzz pääiʹǩ, õutstõõzz noorõõttâmpoodd) vueiʹtet rajjeed õutstõõzz rääuh da kulttuurääʹrb staanâm diõtt,
• kääzzkõõzzi kapasiteeʹtt meettʼtet nuʹtt, što turiisti mieʹrr ij cõõgg pääiklai piâssmõõžž tiõrvâsvuõtthuâlla, kaaupid leʹbe jeeʹres vuâđđkääzzkõõzzid,
• luâttpaaiʹǩin vueiʹtet rajjted jååttmõõžž leʹbe ohjjeed jooʹttjid, što palggâmvuuʹdi, mueʹrjj- da kueʹllšeeʹllempaaiʹǩi di rââʹžžes ekosysteeʹmi ǩeâllʼjemvuõtt da ǩiõrddâmvuõtt seilla.

Kueʹssǩeâllʼjemvuõtt lij Lappi universiteeʹtt MAMOMI-haʹŋǩǩõõzzâst (Kestävän matkailun monitieteiset mittarit kulttuuriympäristöissä) oouʹduum fiʹttõs, koin juuʹrdet kulttuurpirrõõzzin šõddi turiism ǩiõrddâmvuõđ jeäʹrben pääiʹǩest ǩiõččmest. Kueʹssǩeâllʼjemvuõtt miârkkšââvv mäʹtǩǩpääiʹǩ (ml. pääiklažoummuid) vuäittmõõžž ǩeâllʼjed da äukkjõõvvâd turiismâst nuʹtt, što tõn kulttuur-, luâtt- da õutstõsäärv seilla da ravsme vaʹstteemvuõđlaž da kuuʹǩǩ piʹštti õõuʹdeem pääiʹǩ. Kueʹssǩeâllʼjemvuõtt ij miârkkšõõv turiism tiuddsallaž rajjtummuž, peʹce tõn meettʼtummuž nuʹtt, što päiʹǩǩ da tõn jälsteei ǩeâllʼje da äukkjâʹvve turiismâst.

Kå. tuʹtǩǩummšest kueʹssǩeâllʼjemvuõtt lij juõkkum koolm vueʹllkategoria vuâlla: jälstemraauhu, äʹššeemraauhu da virskstõõttâmraauhu. Jälstemrääuh tårmmjummšin leʹbe jeättâttmõõžžin juuʹrdet pääiklažoummui aarǥ sieʹjjtõõzz, kååʹtt šâdd turismmtååimast (õuddm. põrtträäuh tårmmʼmõš kuuleeʹl leigga occnjaž vuäʹpstummša leʹbe räʹjjlai/jälstempõõrt jäʹrjstõshääit kuuleeʹl verddsažinstempaaiʹǩid, mâʹte Airbnb). Äʹššeemraauhu kooll jm. što pääiklaž kääzzkõõzz jie tâppjeǩâʹnesvuõtt (ml. tiõrvâsvuõtthuâl), čiõkkmõõžžid vuässõõttmõš leʹbe päärnai vueiʹttemvuõtt jååʹtted škooulmääʹtǩ põõlǩâni sniimmjid di še jieʹllemvueʹǩǩrääuh da kueʹtt-tarbbrääuh. Virkstõõttâmrääuh kätt pääiklažoummui vueiʹttemvuõđ ââʹnned âsttääiʹjes âʹlddvuuʹd luâtt- da kulttuurpaaiʹǩin jeätteemtaa da jõnn turisttmieʹritaa (õuddm. âʹlddtollstõõllâmpaaiʹǩin).

Kueʹssǩeâllʼjemvuõđ kõskksaž vuâđđjurddi:

• koolmvuälladvuõđlaž ǩeâllʼjemvuõtt: kulttuursaž, ekolooglaž da sosioekonoomlaž vuälladvuõđ vääʹldet lokku õõutnalla.
• päiʹǩǩvuâlǥažvuõtt: pääiʹǩ jiiʹjjes äärv, ǩiõrddâmvuõtt da rââʹžžesvuõtt lie vueʹlǧǧemsââʹjjen, päiʹǩǩ ij leäkku tåʹlǩ turiism kuliss.
• Kookkasǩiõččmõš: õõudâsviikkmõš stään pääiʹǩ jieʹllemviõǥǥ da äärvaid še pueʹtti puõlvvõõǥǥid.
• äärvouddmõš da vuässadvuõtt: vääʹldet lokku nuʹtt pääiklaž ǥu kuõʹssi taarbid da aiccmõõžžid.
• mettrâsttmõš da seuʹrrjummuš: ââʹnet tuâjjneävvaid (õuddm. koolmõkmetteem-mall) vaaiktõõzzi seuʹrrjummša da vaaldšummša.
• vaʹstteemvuõđlaž ooudâsviikkmõš: vieʹltet vuäʹnkõs ääiʹj šorrnummuž, tuärjjeet ǩeâllʼjeei jäärnaǩtååim da pääiklažõutstõõzz.