Kulttuur haldâšeijeeh

Kulttuur haldâšeijein kočoduvvojeh ulmuuh tâi siärváduvah, main lii noonâ já juátkojeijee čonnâs tiätu kulttuurân sehe toos lohtâseijee tiätun, táiđoid, árvoid, ärbivuovvijd já vuovvijd. Kulttuur haldâšeijein lii vuoigâdvuotâ miäruštâllâđ, maht sii kulttuur materiaalliih já immateriaalliih siskáldâsah, almoneh já ärbi kiävttojeh já oovdânpuáhtojeh. Sij paijeentuálih, ovdedeh já sirdeh kulttuur ovdâskulij uássin jieijâs aargâ já siärváduvâi eellim.

Taan ohtâvuođâst kulttuur haldâšeijeeh uáivildeh ulmuuh, perruuh, suuvah já sämisiärváduvah, main lii vuoigâdvuotâ haldâšiđ, kevttiđ já meridiđ jieijâs kulttuur materiaallii já immateriaallii kulttuuräärbist. Táid vuoigâdvuođáid kulá ärbivuáválâš tiätu (äʹrbbvuõđlaž teâtt, árbevirolaš diehtu, perinteinen tieto), moos kuleh suhâpuolvâst nuubán sirdum tiäđuh já tááiđuh, moh lohtâseh luándu almonáid, luándu pirrâjotemân já ärbivuáváláid iäláttâssáid. Toos lasseen vuoigâdvuođáid kuleh ei. sämityeji (tuejj, duodji, saamenkäsityö), sämikielah, taaiđâ, muusik, mainâseh já eres kulttuurliih olgospyehtimeh.

Sämimaađhâšmist kulttuur haldâšeijeeh láá kuávdášliih miärádâstahheeh, ko mađhâšemtoimâ kuoskât sii kulttuurân, áárbán tâi toos lohtâseijee ärbivuáválii tiätun já ellee kulttuurenâdâhân, mast eellih kulttuur mield. Kulttuurlii siskáldâs kevttim váátá ain ääšimiäldásii love kulttuur haldâšeijein sehe sosiaallii toimâlove (Social Licence to Operate) prinsiip nuávdittem, vâi kulttuur oovdânpuáhtoo puigâ já rievtis ohtâvuođâst já puunjâm, puástuibárdâsah já kulttuurlâš appropriaatio (cultural appropriation) viälttojeh.

Tastko sämmiliih láá väldikulttuur já miärádâstoohâm haldâšeijee instituutioi háárán ucceeblohosajattuvâst orroo algâaalmugân kullee juávkku, väldikoskâvuođah vaigutteh merhâšitteht sii mahđulâšvuođáid finniđ jienâs kulluđ. Taan tiileest kulttuurtuulhâi rooli lii eromâš tehálâš: sij pyehtih toimâđ koskâolmožin já šalderähten sämmilij já väldikulttuur kooskâ, toohâđ uáinojeijen sämmilij jieijâs vuolgâsoojijd já nanodiđ kulttuur haldâšeijei meridemvääldi. Kulttuurtulkkâ lii kulttuurlii tiäđu já áárvui sirdee, kote iššeed täsitiäduttiđ väldisajattuvâid já ovdediđ kulttuurlávt kilelis vuáruvaikuttâs. Kulttuurtuulhâi rooli lii eromâš merhâšittee tain kulttuurijn, moh láá jorgáldâhmuddoost tâi ulguubeln puáttee tiädu vyelni sehe ucceeblohosajattuvâst väldikulttuur háárán. Kulttuurtuulhah láá távjá meid kulttuur haldâšeijeeh. Ovdâsvástádâsliih já eettisávt kilelis sämimađhâšemirâtteijeeh tuáimih tehálii sajattuvâst jieijâs kulttuur kulttuurtulkkân já rievtis tiäđu sirden.