Sosiaallâš toimâlope

Sosiaallâš toimâlope (Social Licence to Operate, SLO) uáivild páihálâšsiärváduv tâi vaikuttâspirrâduvâst orroo eres juávhui adelem tuhhiittem, luáttámuš já mietâmâš tooimân, mii vaaikut sii elimân, kulttuurân, pirrâsân tâi pyereestvajemân. Sosiaallâš toimâlope ij vuáđđud virgeomâhâšmiärádâsân, peic lii epivirgálâš já čälimettum, mutâ kuittâg merhâšittee tooimâ tuhhiittetteevuođâ tááhust. Tom puáhtá kuvviđ jávuttemes sopâmuššân tâi siärváduv adelem juátkojeijee árvuštâlmin tast, lii-uv toimâ tuhhiittettee.

Sosiaallâš toimâlope ij lah pisovâš tile, peic tot šadda juátkojeijee vuáruvaikuttâsâst tuáimei já siärváduvâi kooskâ. Tot puáhtá nanosmiđ tâi hiäjusmiđ sorjomáin luáttámušâst, vuottum vuoigâlâšvuođâst já tast, ana-uv siärvádâh, ete tooimâst lii hiätu vâi háittu. Tuáváduv madduuh láá ruuki- já luánduriggodâhráhtulâšvuođâst, mutâ tot lii heiviittum meid maađhâšmân já eromâšávt jyehimekonomian, mast tuhhiittem lii távjá tilekuáhtásâš já raše.

Taan ohtâvuođâst sosiaallâš toimâlope uáivild sämisiärváduv tuhhiittâs mađhâšemtooimân, mii vaaikut sii elimân, kulttuur háárjutmân tâi ellee kulttuurenâdâhân. Tot lii siärváduv adelem luáttámuš já mietâmâš, mii vuáđuduvá ávus vuárusavâstâlmân, čoođâčyevveevuotân já kunnijâtmân. Sosiaallâš toimâlope lohtâs eromâšávt toos, ete mađhâšemtoimâ olášuttoo vuovvijn, mii kunnijât sämmilij vuoigâdvuođâid algâaalmugin, tuárju ärbivuáválijd iäláttâsâid (puásuituálu, kuálástem, miäcástem, nuurrâm, tyeji) já kättee ärbivuáválii tiäđu (äʹrbbvuõđlaž teâtt, árbevirolaš diehtu, perinteinen tieto). Sosiaallâš toimâlope šadda meritiätulii oovtâstpargoost já váátá, ete tooimâst ij šoodâ siärvádâhân uccáá stuárráb háittu. Sosiaallii toimâlove paaldâst sárnoo meid kulttuurlii toimâlooveest (Cultural Licence to Operate, CLO), mii tiäddut tooimâ kulttuurlii tuhhiittetteevuođâ já tom, ete mađhâšemtoimâ finnee siärváduv mandaat tuš, jis tot kunnijât sämikulttuur áárvuid, ärbivuovijd já jiešhaldâšem.

Sosiaallâš toimâlope lii ain čonâsist konteekstân: tot ráhtoo tiätu ááigán, pááikán já siärvádâhân lohtâseijee tiilijn. Sämimaađhâšmist taat uáivild, ete tuhhiittem adeleijen pyehtih leđe maaŋgah sierâ peleh tego ärbivuáválij iäláttâsâi hárjutteijeeh, kulttuuräärbi haldâšeijeeh já siärváduv institutionaalliih ovdâsteijeeh.   Toimâlope tuáimá sehe keevâtlii tuhhiittem mittárin já niävvun, mii nannee luáttámuš já kulttuurlii jiešhaldâšem.

Sämimaađhâšmist sosiaallii toimâlove iävtuh láá:

• Puigâ uásálistittem já ráđádâlmeh páihálij siärvusijguin já/tâi Sämitiggijn.
• Ovdâsvástádâslii já eettisávt kilelis toimâvyevi čäittim keevâtlii elimist. Toimâ ij uážu uhkediđ tâi hiäjusmittiđ merhâšitteht ärbivuáválijd iäláttâsâid, kulttuur tâi ellee kulttuurenâduv killeelvuođâ tâi kyeddimnaavcâ.
• Sosiaallii killeelvuođâ já kyeddimnaavcâ kunnijâttem: mađhâšem ij koolgâ hettiđ aargâ, juhle tâi ärbivuáválijd vuáháduvâid ellee kulttuurenâduvâst.

Sosiaallii toimâlove puáhtá monâttiđ, jis toimâ rikko luáttámuš, toovât hááitu tâi olášuttoo nuuvt, ete siärvádâh ij uásálist toos. Tot tievâsmit virgálii lahâasâttem: veikâ lope virgeomâháin ličij oornigist, te siärváduv tuhhithánnáá toimâ puáhtá monâttiđ legimiteetis já peggimis.

Sosiaallâš toimâlope lii juátkojeijee já dyynaamlâš proosees, mon paijeentoollâm lii távjá hástulub ko ton algâalgâlâš juksâm, tastko tot váátá tuáimein meritiätulii čonâdâttâm, ávusvuođâ já naavcâ mutted jieijâs tooimâ siärváduv macâttâs vuáđuld. Sämimaađhâšmist sosiaallâš toimâlope lii tehálâš ovdâsvástádâslâšvuođâ mittár já iähtu toos, ete mađhâšem puáhtá toimâđ kilelis, siärváduv tuhhiittem já luáttámuš huksejeijee vuovvijn. Lii tehálâš tiäduttiđ, ete sosiaallâš toimâlope ij pyevti vuáđuduđ ovtâskâs ulmuu adelem mietâmâšân, peic tot šadda ain siärváduv kollektiivlii prosesist.

Sosiaallii toimâlove tuávádâh čoonnâs aalmugijkoskâsáid algâaalmugáid kyeskee vuoigâdvuođáid sehe vijđásub olmoošvuoigâdvuotâprinsiipáid, main tiäduttuvvoo siärváduv uásálistem, mietâmâš já vuoigâdvuotâ vaikuttiđ tooimân, mii kuáská sii enâduvváid, kulttuurân já iäláttuvváid.