Guollebivdu

Sápmelaččaide ja sin árbevirolaš ealáhusaid ollašuhttimii lea leamaš eallineaktun áiggiid čađa luonddu suvdilis geavaheapmi, luondu ja eana leat leamaš sápmelaččaid ealiheaddjit. Guollebivddus ja meahccebivddus ii árbevirolaččat leat geavahuvvon dakkár vuogit ja bivdoáiggit, mat mearkkašahtti láhkai dagahit nuppástusaid guolle- dahje fuođđonáliide. Sápmelaš servodagas árbevirolaš ealáhusa ja kultuvrra gaskasaš oktavuohta lea guovddážis. Guollebivdu lea leamaš jahkečuđiid sápmelaččaid árbevirolaš ealáhus. Anáraččat leat doloža rájes leamaš guollebivdit Anárjávrri alde ja dan birrasis ja sesoŋŋaid mielde Várjjatvuonas. Mearrarittu nuortalašgiliid bearrašiin ledje oamastanvuoigatvuođat luossabivdui mearas ja Báhčaveajis. Ohcejogas guollebivddus lea álo leamaš ja lea ain dehálaš mearkkašupmi nu kultuvrralaččat go maiddái oassin ruovttudárboguollebivddu ja ámmátlaš bivddu. Guovllu sápmelaš kultuvrra báidni dahkkin guollebivdui gullet dehálaš oassin luossabivdu iešguđet bivdovugiiguin ja jávreguollebivdu firpmiiguin. Jagi 1751 rádjesoahpamuša mielde Deanu luossabivdu lei oktasaš Suoma ja Norgga beale sápmelaččain. Guollebivddus lea riidaluvvon ja dahkkon máŋggat soahpamušat čađa áiggiid, muhto geavahusas leat maiddái ”čálekeahtes lágat”, maid mielde gudnejahttit eará sogaid vuoigatvuođaid ja árbevirolaš bivdobáikkiid. Deanus lea árbevirolaččat vuhtiiváldojuvvon ja gudnejahtton eará báikkálaš ássiid vuoigatvuođat, vuoikko vuoigatvuođat čuvvot čálekeahtes lágaid. Ovdamearkan máinnašuvvo golgadanbivdu, dan várás ledje hápmašuvvan giliid dahje sogaid golgadanguovllut, maidda nuppi gili guollebivdit eai boahtán.
Maŋimuš áiggiid hástalusaid leat dagahan Deanu luossabivddu dievaslaš guollebivdogielddus jagiin 2021 ja 2022 ja ruoššaluossa. Ruoššaluosaid mearri lea šaddan Deanus ja Njávdánjogas maŋimuš bárahis jagiin hirbmadit. Geasset 2021 ruoššaluosat loktanedje Detnui jo eanetgo Atlántta luosat. Ná viiddes mearis ruoššaluosat áitet Atlántta luosa birgema sihke jogas ja mearas. Ruoššaluosaid jápmin ja guohcageapmi jogaide rievdada jogaid ekosystemaid ja áitá maiddái olbmuid dearvvašvuođa. Ruoššaluossa ii leat vel dál meroštallojuvvon mearkkašahtti vahátlaš vierisšládjan ii Suoma álbmotlaš vierisšládjalisttus iige EU vástideaddji listtus.