Lappalâš

Lappalâš lii historjálâš, nomâttâs, mon ulguupiälásiih kevttii sämmilijn. Tot kevttui ei. Ruotâ já maŋeláá Suomâ haldâttuvâst kuvviđ ulmuid, kiäh ellii táálái Taažâ, Ruotâ já Suomâ taveoosij sehe Kuáláduv njargâeennâm kuávluin luánduiäláttâsâi tego miäcástem já koddepivdo, kuálástem, nuurrâm já puásuituálu mield.

Ruotâ vääldi ääigi nomâttâs lappalâš vuáhádui virgeomâhâštuávádâhhân, mon vievâst haldâšii viäruttem já eennâmkevttim. Haaldâtlii luokittâlmist lappalâš paldâlistui tálulâžân: oovdeb hárjuttij luánduiäláttâsâid, maajeeb eennâmtuálu. Termâ hammij te sosioekonomâlii já haaldâtlii kategoria. Koččâmuš lâi iäláttâsâst, ij etnisii tuáváást.

Puárásumosijn eennâm-, viäru- já jieggâkiirjijn lappalâžžân merkkii puohâid, kiäh maksii nk. laapiviäru teikâ mudoi hárjuttii kuávlust taid iäláttâsâid. Lappalâžžân merkkejum ulmuuh lijjii sämmiliih, mutâ juávkun merkkejii kuuloold tagarijd syemmilijd, kiäh sierâ suujâi tiet lijjii finnim juridisii vuoigâdvuođâ hárjuttiđ lappalâšiäláttâsâid. Eskân 1800-lovvoost, ko luánduiäláttâsah lahtojii ain nanosubbooht sämmilâšvuotân, teermâst lappalâš kuuloold šoodâi etnonym ađai aalmugnomâttâs já siämmást teermâ sämmilâš synonym keevâtlii tääsist.

Tääl lappalâš annoo puárásmum já sämmilijd negatiivlávt kovvejeijee säännin. Termân tot lahtoo kolonialismin já olgoštem historján. Tutkâmušâst termâ kiävttoo ain historjálâžžân tuávádâhhân kuvviđ moonnâm viäruttâs- já iäláttâsjuávhuid, mutâ totkeeh viggeh tärkkilistiđ, kiäid toin uáivildii jieškote-uv ääigi.

Sämmiliih láá tiäđui mield jieijah kiävttám alnestis nomâttâs sämmilâš ucemustáá čuođij iivij ääigi. Sämmilâšaašij komitea avžuuttij ive 1952 smiettâmušâstis luoppâđ säänist lappalâš já kevttiđ ton saajeest nomâttâsâid sämmilâš (säʹmmlaž, sápmelaš, saamelainen), säämi já sämikielâ, moh västideh taid sämmilij jieijâs kevttim nomâttâsâid.