Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp (Social Licence to Operate, SLO) miârkkšââvv pääiklažõõutstõõzz leʹbe jeärrsi vaaiktem seʹst åårrai joouki uʹvddem priimmʼmõõžž, naʹddjõõzz da miâsttmõõžž toimmjummša, kååʹtt vaaikat sij jieʹllma, kulttuuʹre, pirrõʹsse leʹbe pueʹrrvââjjma. Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp ij vuâđđõõv veʹrǧǧneǩtuʹmmstõʹǩǩe, tõt lij pannveerǥlaž da ǩeeʹrjteǩâni, leša kuuitâǥ kõskksâjjsaž tååim priimmâmvuõđ peäʹlnn. Tõn vueiʹtet kovveed jiõnteʹmes suåppmõšân leʹbe õutstõõzz uʹvddem ǩeeʹjjteʹmes ärvvtõõllmõšân tõʹst, lij-a tåimm priimmâmnalla.
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp ij leäkku põõšši vueʹǩǩ, peʹce se tõt šâdd ǩeeʹjjteʹmes vuârrvaaiktõõzzâst toiʹmmjeeʹji da õutstõõzzi kõõskâst. Tõt vuäitt veâhssad leʹbe viõǥǥtõõvvâd ǩidd ååreeʹl naʹddjõõzzâst, tobddum vuõiggmiõllsažvuõđâst da tõʹst, tåbdd -a õutstõs toiʹmmjummšest ääuʹǩ avi hääit. Fiʹttõõzz maddi lie kuåivâs- da luâttväärrindustriast, leša tõt lij še suåvldum turiʹsmme da jeäʹrben jueʹǩǩemtällõʹsse, koʹst priimmʼmõš lij täujja poodd meâldlaž da rââʹšš.
Tän õhttvuõđâst sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp miârkkšââvv sääʹmõutstõõzz priimmʼmõõžž turismmtåimma, kååʹtt vaaikat sij jieʹllma, kulttuur harjjtummša leʹbe jieʹlli kulttuurkueʹstlma. Tõt lij õutstõõzz uʹvddem naʹddjõs da miâsttmõš, kååʹtt vuâđđââvv ääv vuârrsaǥstõõllmõʹšše, kuâstlvõsvuõʹtte da ciʹsttjummša. Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp kooll aainâs tõõzz, što turismmtååim tuejjeet vuâkka, kååʹtt âânn ciistâst säʹmmlai vuõiggâdvuõđid alggmeeran, tuärjjad äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid (puäʒʒhåidd, kueʹlstummuš, mieʹcstummuš, uussmõš da noorrmõš, ǩiõtt-tuejj, (tyeji, duodji) da vaalaš äʹrbbvuõđlaž teâđ (árbevirolaš diehtu, ärbivuáválâš tiätu). Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp šâdd kuuʹǩǩ piʹštti õhttsažtuâjast da õõudald, što toiʹmmjummšest ij šõõdd õutstõʹsse occnja šuurab häitt. Sosiaalʼlaž tåimmlååʹv paaldâst peäggtet še kulttuursaž tåimmlååʹvest (Cultural Licence to Operate, CLO), kååʹtt kägg tååim kulttuursaž priimmâmvuõđ da tõn, što turismmtåimm vuäǯǯ õutstõõzz mandaatt tåʹlǩ, jos tõt âânn ciistâst sääʹmkulttuur äärvaid, äʹrbbvuõđid da jiõččvaaldâšm.
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp lij pâi čõnnsest kontekstta: tõt šâdd tiõttum äigga, päikka da õutstõʹsse kuulli tuejjeeʹji seʹst. Sääʹmturiismâst tät miârkkšââvv, što tõn priimmjen vuäiʹtte leeʹd määŋg jeeʹres vueʹsspeäʹl mâʹte äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjji harjjteei, kulttuurääʹrb vaaldšeei di õutstõõzz institutionaalʼlaž eeʹttkõõʹsti. Tåimmlååʹpp toiʹmmai nuʹtt mõõntõõllâm tääʹzz mettren ǥu neävvan, kååʹtt ravsmâtt naʹddjõõzz da kulttuursaž jiõččvaaldâšm.
Sääʹmturiismâst sosiaalʼlaž tåimmlååʹv oudldõõzz lie:
- Tuõtt vuässâttmõš da saǥstõõllmõõžž pääiklaž õutstõõzzivuiʹm da/leʹbe sääʹmteeʹǧǧin.
- Vaʹstteemvuõđlaž da eettlânji ǩeâllʼjeei toiʹmmjemnääʹl čuäʹjtummuš mõõntõõllâm tääʹzzest. Toiʹmmjummuš ij vuäǯǯ vaareed leʹbe rââʹžžeed miârkteeinalla äʹrbbvuõđlaž jieʹllemvuõʹjjid, kulttuur leʹbe jieʹlli kulttuurkueʹstelm ǩeâllʼjemvuõđ leʹbe ǩiõrddâmvuõđ.
- Sosiaalʼlaž ǩeâllʼjemvuõđ da ǩiõrddâmvuõđ ciʹsttjummuš: turismm ij õõlǥ sieʹjjted aarǥ, juuʹhl leʹbe äʹrbbvuõđlaž naaʹlid jieʹlli kulttuurkueʹstlmest.
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹv vueiʹtet mõõnted, jos toiʹmmjummuš lij naʹddjõõzz vuâstta, šõõddat hääit leʹbe tuejjeet õutstõõzz vuässõõttâmtaa. Tõt lij veerǥlaž lääʹjjšiõttummuž tiuddeei: håʹt lååʹpp veʹrǧǧniiʹǩǩin leʹčči vuåǯǯum, õutstõõzz priimmâmtaa toiʹmmjummuš vuäitt mõõnted legitimiteeʹttes da slääʹves .
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp lij ǩeeʹjjtem da dynaamlaž proseʹss, koʹst tuõʹllʼjummuš lij täujja väʹǯǯlab ǥu tõn alggveärlaž tääʹvtummuš, tõn diõtt ǥu tõt kaiʹbbai toiʹmmjeeʹjin kookkaskuõʹddi čõnnõõttmõõžž, äävʼvuõđ da pâsttmõõžž muʹtted toimmjummšes õutstõõzz maacctõõzz vuâđald. Sääʹmturiismâst sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp lij kõskksâjjsaž vaʹstteemvuõđ metteemneävv da õudldõs tõõzz, što turismm vuäitt toiʹmmjed ǩeâllʼjeei, õutstõõzz priimmâm da naʹddjõõzz raajji naaʹlin. Täʹrǩǩ lij še vuâmmšed, što sosiaalʼlaž tåimmlååʹpp ij vueiʹt vuâđđõõvvâd tåʹlǩ õõut oummu uʹvddem miâsttma, peʹce tõt šâdd pâi õutstõõzz kollektiivlaž proseeʹssest.
Sosiaalʼlaž tåimmlååʹv fiʹttõs õhttan meeraikõskksaž alggmeeraid kuõskki vuõiggâdvuõđid di veiddsab ooumažvuõiggâdvuõttvuâđđjurddjid, koin piijât teädd õutstõõzz vuässõõttmõʹšše, miâsttmõʹšše da vuõiggâdvuõʹtte vaaikted toiʹmmjummša, kååʹtt kuâskk siʹjji jânnmid, kulttuur da jieʹllemvuõʹjjid.