Peerâirâttâs

Peerâirâttâssáin uáivilduvvoo irâttâs, mon omâstem, meridemväldi já távjá meid piäiválâš toimâ lii iänááš oovtâ perruu tâi suuvâ haaldust. Ucemustáá ohtâ perruujeessân kalga uásálistiđ irâttâs tooimân, joođeetmân tâi haldâttâhân. Perruujesâneh pyehtih toimâđ omâsteijen, pargen tâi kuohtuin roolijn, já peerâirâttâs toimâ lohtâs távjá perruu árvoid, identiteetân já suhâpuolvâi koskâsii jotkuuvâšvuotân.

Sämmilij päikkikuávlust peerâirâttâsâin lii eromâš merhâšume, tastko toh pyehtih tuárjuđ ärbivuáválij iäláttâsâi siäilum já sirdâšum puáttee suhâpuolváid sehe sirdeđ ovdâskulij sämikielâ, kulttuuräärbi já luándukoskâvuođâ. Peerâirâttâsâin lii máhdulâšvuotâ nanodiđ siärvuslâšvuođâ já páihálâšekonomia, já toh láá távjá, mutâ iä ain, uceh já  páiháliih. Taat merhâšume olášuvá kuittâg tuš talle, ko toimâ lii ovdâsvástádâslâš já kunnijât kulttuur: tuš peerâirâttâs sajattâh ij ohtuu lah tuárvi tähidiđ positiivlijd vaikuttâsâid.

Peerâirâttâsah pyehtih leđe merhâšittee uási ovdâsvástádâslii já eettisávt kilelis sämimaađhâšmist, ko toi toimâ vuáđuduvá páiháláid árvoid, tiätun já tááiđun. Peerâirâttâsâin láá eromâš hináh pyehtiđ maađhâšmân kulttuurlávt puigâ siskáldâsâid já čoonnâđ toimâ luándulávt ellee kulttuurenâdâhân. SMEKS tuáimá niävvun, mon peht meid peerâirâttâsâi toimâ árvuštâlloo: tuš irâttâsah, moh tuáimih ovdâsvástádâslávt já eettisávt kulttuur kunnijâtmáin tuárjuh sämikulttuur já ellee kulttuurenâduv siäilum já nanodeh jotkuuvâšvuođâ suhâpuolvâi kooskâ.

Euroop peerâirâttâsseervij hiäđukocceemservi GEEF (2208) miäruštâl peerâirâttâs ei. omâstem- já jienâväldieenâblovo sehe perruu uásálistem vuáđuld. Irâttâs lii peerâirâttâs, jis jienâväldieenâbloho lii vuáđudeijest tâi árvu-uásusvuáđu haahâm ulmust tâi sii aldahuolhijn já ucemustáá ohtâ perruujeessân uásálist tooimân, joođeetmân tâi haldâttâhân. Meid almolávt noteeristum irâttâs puáhtá anneeđ peerâirâttâssân, jis peerâ oomâst ucemustáá 25 % jienâvääldist. Suomâst peerâirâttâs kriterin lii lasseen onnum tot, ete perrust tâi suuvâst lii meridemväldi já ete ucemustáá ohtâ perruujeessân uásálist irâttâs tooimân, haldâttâhân tâi joođeetmân.

Peerâirâttâsâi lito mield peerâirâttâsah pyehtih leđe viehâ sierâlágáneh: oovtâ vuáđudeijee mikroirâttâsah, main omâsteijee hoittáá puoh jieš, tâi maaŋgâi suhâpuolvâi ääigi šoddâm stuorrâ peerâdynastiah, main omâsteijeeh láá maŋgâloveh. Omâstemvuotâ já haldâšem pyehtih ovdániđ mudoi mield omâsteijeejoođeetlii vyevist tilán, mast peerâ ij innig uásálist operatiivlii joođeetmân, mutâ tuáimá omâsteijen já stiivrâ jesânin. Ohtsâš äšši puoh peerâirâttâssáid lii viggâmuš suhâpuolvâi paijeel juátkojeijee finnodâhtooimân já perruu áárvui spejâlistem irâttâs tooimân.